Je bent een jaar of 35/40/50 en je hebt je zaakjes grotendeels op orde. Er heeft zich meestal al een crisis in je leven voorgedaan: sterfgeval, scheiding, ziekte burn out of ontslag en je vraagt je af waar je staat, hoe dat zo is gekomen, en wat je nou eigenlijk zélf wilt. Je gaat op zoek naar verdieping. Wie of wat drijft je? Wat is jouw weg? Volg je die weg ook écht? Of bewandel je het pad dat je geacht wordt te lopen? Welk deel van jezelf moffel je liever weg? Waarom loop ik met mijn nieuwe partner toch weer tegen dezelfde relatieproblemen aan? Hoe kan het dat ik nog altijd naar mijn oude vader luister, ook al leeft die al lang niet meer?
Het bewuste deel van onze persoonlijkheid maakt maar een piepklein deeltje uit van de totale psyche, het drijft als een klein eilandje op de oneindige oceaan van het onbewuste. In de tweede levenshelft keren mensen juist meer naar binnen en richten ze hun blik op het onbewuste.
Freud verdeelde de psyche in een bewust en onbewust deel en Jung probeerde het onbewuste nog specifieker te definiëren. Achter het persoonlijk onbewuste ontdekte hij nóg een laag: het collectief onbewuste. Het persoonlijk onbewuste omvat je eigen verdrongen wensen, herinneringen, verlangens en emoties die lastig zijn, beschamend of te pijnlijk, je complexen, alles waar je het liever niet over hebt. Dit noemt Jung ‘de schaduw’. Je schaduw roert zich op die momenten dat je even niet weet wat je doet. Voordat je ook maar één seconde over hebt kunnen nadenken, heb je die weckpot al gepakt en op de keukenvloer laten knallen. Op dat moment voelt het alsof je door iets of iemand wordt overgenomen. En dat is ook zo.
Zodra je jezelf hoort schelden, kun je er donder op zeggen dat je schaduwzijde aan het woord is. Of als je al je zinnen kracht bijzet met woorden als “altijd”en “nooit”. Daaraan kun je herkennen dat er kennelijk ’iets’ uit je persoonlijk onbewuste werd geraakt dat zich nu met veel nadruk kenbaar wil maken. Je schaduw drukt zich namelijk nogal zwart-wit uit. Het is óf goed óf slecht en niets daartussenin.
In relatie met je familie, en vooral met je geliefde, is het sowieso vaak oppassen geblazen. Voordat je het weet, heb je daar de schaduwen aan het dansen. Of aan het ruziën. Er is niemand die jou beter laat zien wat jij allemaal verdrongen hebt dan je geliefde. Daarop heb je elkaar (weer onbewust natuurlijk) uitgekozen. En dan is er nog het collectief onbewuste-Jung heeft dat in kaart proberen te brengen-dat ons doen en laten ook op een geheimzinnige manier beïnvloedt. Dat bestaat uit een verzameling opgeslagen beelden, verhalen en ervaringen die we, als hele mensheid, meenemen uit onze geschiedenis. In het collectief onbewuste sluimeren de herinneringen uit ons evolutionaire verleden, onze aangeboren angsten voor duisternis, spinnen en slangen. We borduren allemaal voort op dezelfde beelden die zich manifesteren in onze dromen, in kunst en religie, en die een universele betekenis hebben. Het is inmiddels wetenschappelijk bewezen dat ik me bij ongeveer 90 procent van wat ik doe door het onbewuste laat leiden. Ook als ik denk een weloverwogen besluit te hebben genomen, heb ik dat vaak niet. Ik leef nogal op de automatische piloot.
Je kunt het bewustzijn vergelijken met een ijsberg, we zien alleen het topje en denken dat het alles is. Maar dat is niet zo. 90 procent zien we niet maar is er wel. Onder water. Er is maar 10 procent van ons bewustzijn beschikbaar om de werkelijkheid te kunnen waarnemen. De rest is projectie. Wat je ziet in de ander, is je eigen schaduwzijde. Op het moment dat je je ergert aan je geliefde, erger je je aan iets van jezelf dat diegene je toont. Wat we van onszelf niet willen zien, projecteren we steevast op de buitenwereld.
Hoe kan er ooit sprake zijn van mijn ‘vrije keuze’ als ik me nauwelijks bewust ben van mijn eigen doen en laten? Hoe kan ik verantwoordelijkheid nemen voor mezelf en de kritieke toestand van onze planeet, als ik niet eens besef wie ik ben en vanwaaruit ik reageer? Natuurlijk kan ik me niet overal bewust van worden. Dat is onmogelijk. Het gaat er alleen om mijn automatische piloot een beetje beter in de gaten te krijgen. Zodat ik vaker zelf kan kiezen hoe ik reageer in bepaalde situaties in plaats van te worden overvallen door een onbestemd gevoel. Of doordat er iets opborrelt uit mijn reptielenbrein.
We hebben allemaal een schaduw, of heeft de schaduw óns? We hoeven alleen maar te leren iets beter naar onze eigen schaduwzijde te kijken. Naar dat wat we liever niet willen zien, naar onze lelijke en duistere kanten, zodat we die kanten niet allemaal buiten onszelf hoeven te plaatsen, maar kunnen integreren. Zodat er meer evenwicht zal ontstaan. In onszelf en daarmee ook in de wereld. Het is bijvoorbeeld goed om te weten dat je als één persoon ontmoet, je er altijd twee ontmoet. Ook de schaduw is van de partij.
